Energie-marktanalyse 11 oktober 2022
Van lage volatiliteit naar grote stagflatie
Bij COMCAM analyseren we doorlopend ontwikkelingen op de energiemarkt. Onze kennis en inzichten delen we in onze marktanalyses.
Ga direct verder naar
> Introductie > Ruwe olie > Elektriciteit > Aardgas > Steenkool > Emissierechten
Introductie
“The Great Moderation has given way to the Great Stagflation, which will be characterized by instability and a confluence of slow-motion negative supply shocks. The scale of the crisis that awaits has not even been fully priced in yet.”
De stagflatie zal worden gekenmerkt door instabiliteit gepaard met het optreden van negatieve aanbodschokken in slow motion. In het inflatiedebat heeft Team Transitory overduidelijk verloren van Team Persistent. Bovenop het ruime monetaire, fiscale en kredietbeleid, hebben deze schokken geleid tot snel stijgende prijzen. De lockdowns hadden supply bottlenecks tot gevolg, ook op de arbeidsmarkt. China’s “zero-COVID” beleid creëerden nog meer problemen voor de wereldwijde aanbodketens.
Schokgolven gingen door de energie- en andere grondstofmarkten na de invasie van Oekraïne. En het bredere sanctieregime – waaronder de weaponisation van de dollar en ander valuta – heeft de wereldeconomie verder opgebroken, met “friend-shoring”, handel en immigratie beperkingen die de trend versnellen naar deglobalisering.
De tijdelijke inflatie is hardnekkiger gebleken dan een jaar geleden werd verwacht De oorzaken van deze aanhoudende inflatie zijn te vinden bij slecht beleid en negatieve aanbodschokken. De pogingen van centrale banken om de inflatie te bestrijden zal kunnen leiden tot een harde economische landing. Het scenario van een harde landing lijkt de consensus tussen marktanalisten, economen en investeerders te worden. Het is veel lastiger om een zachte landing te bewerkstelligen in een wereld met stagflationaire, negatieve aanbodschokken dan wanneer de economie oververhit is door een overvloedige vraag. Sinds de Tweede Wereldoorlog is het nog niet voorgekomen dat de Fed een zachte landing kon bereiken met een inflatie hoger dan 5% (momenteel 8%) en een werkloosheid lager dan 5% (nu 3,7%). Als een harde landing het basis scenario is voor Amerika, zal dat nog waarschijnlijker zijn voor Europa. Dit komt door de Russische energieschok, China’s vertraging, en de ECB die nog verder “behind the curve” ligt in termen van monetair beleid dan de Fed.
Zitten we in een recessie? Nog niet, maar Amerika rapporteerde negatieve groei voor de eerste helft van het jaar. En de meeste forward-looking indicatoren van economische activiteit in ontwikkelde economieën wijzen naar een scherpe vertraging. Door een hogere rente wordt deze nog eens verergerd. Een harde landing tegen het einde van het jaar, zou als baseline scenario beschouwd kunnen worden.
Centrale bankiers zitten gevangen in een schuldenval. Ondanks hun krachtige taal zouden zij alsnog kunnen toegeven aan de druk om hun verkrappende beleid terug te draaien. Vroege signalen hiervan zijn al te herkennen in Groot-Brittannië. De Bank of England (BoE) heeft moeten ingrijpen met een noodprogramma van Quantitative Easing (QE) en overheidsobligaties opgekocht. De crisis is hier.
“Fed pivot is possible against a backdrop where oil prices march higher on supply destruction in response to demand destruction as monetary policy is tightened…” – Michael Every, Rabobank
Ruwe olie
Vorige week werd de feedback loop tussen OPEC en de Fed zo verwoord. Volgens Every is weer het amateuruurtje Geopolitiek en Geo-economie van start gegaan in het Witte Huis. Goldman Sachs wijzigde overnight van “OPEC+ takes on the Fed” naar “OPEC+ takes on the West”. De productieverlaging door OPEC+ is een terugkeer naar de Old Oil Order, waar de kern-OPEC rationeel handelt als een dominante producent met prijszettingsmacht.
Diverse OPEC+ leden hebben hun ongenoegen geuit over SPR-vrijgaves, bredere Westerse prijsplafonds en het Koperskartel, aldus de zakenbank. Goldman verhoogt de targets voor het huidige en komende kwartaal “conservatief” met $10 tot $110 en $115 respectievelijk.
Het Witte Huis moet weer terug naar de tekentafel. Na de aankondiging van OPEC om de olieproductie per november met 2 miljoen vaten per dag (bpd) te verlagen, wordt nog eens gesproken over de haalbaarheid van “NOPEC”. In mei heeft de Amerikaanse Senaat de wet No Oil Producing and Exporting Cartels (NOPEC) aangenomen die consumenten en bedrijven moet beschermen tegen een spike in de kosten van benzine en stookolie. NOPEC is een Westers kartel van olie- en gaskopers die eveneens invloed op de markt wil uitoefenen. OPEC schaart zich achter Rusland en hierdoor zijn olie en politiek nu op kartelniveau met elkaar verweven.
Het prijsplafond op gas en olie stuit op weerstand van EU-landen. Europarlementariër van de Duitse groenen, suggereerde een olie consumentenkartel met andere ontwikkelde landen als Amerika, Groot-Brittannië, Japan en Zuid-Korea die een dominant aandeel in olie consumptie op de wereldmarkt vertegenwoordigen.
Analisten waarschuwen voor onbedoelde gevolgen van de NOPEC-wet. OPEC-landen kunnen terugslaan op andere manieren. In 2019 bijvoorbeeld, dreigde Saoedi-Arabië met de verkoop van olie in andere valuta dan de Amerikaanse dollar als Washington een NOPEC-wet van kracht zou laten worden. Non-OPEC producenten zijn meestal grote consumenten van eigen olie. Ze kunnen dus weinig invloed uitoefenen op de prijs. Een hoge non-OPEC productie in 2014 en 2015 ging wel gepaard met een prijsdaling. Dit kan ook het gevolg zijn geweest van een hogere OPEC productie die haar marktaandeel bedreigd zag door Amerikaanse schaliegasproducenten.
Om terug te komen op OPEC en de Fed. OPEC bepaalt de prijs van olie. Olie is de Centrale Bankier van de wereld. Op dit moment zijn wereldwijde vraag en aanbod nog grotendeels in evenwicht. Voeg daaraan toe:
- 1,5 miljoen vaten per dag (mbpd) aan SPR-vrijgaven die binnenkort stoppen
- 2 mbpd aan gereduceerde vraag door Chinese lockdowns die eindigen
- en een afname van minstens 1 mbpd aan Russische olie.
Er is in 2023 een aanbod swing van 4,5 mbpd met de aanname dat zowel aanbod als vraag toenemen met 1 mbpd, De Fed zou natuurlijk voldoende globaal BBP kunnen vernietigen om deze 4,5 miljoen vaten per dag uit te wissen en hiermee voorkomen dat de prijs explodeert. De vraag is of dat zin heeft nu OPEC heeft aangegeven om te doen wat nodig is.
De geopolitieke logica achter deze niet eerder genomen beslissing van OPEC+ is zorgelijker dan de productieverlaging zelf. Prins Abdulaziz bin Salmon beschuldigde Reuters nog van slechte journalistiek, weigerde antwoorden en ontkende de suggestie dat OPEC+ samenwerkte met Rusland en het oliewapen inzet in een tijd dat de wereldeconomie deze olie nodig heeft. OPEC+ doet dus botweg wat het wil om eigen belangen te beschermen, ook al gaat dat tegen de belangen in van traditionele bondgenoten, waaronder de grootste.
Deze aardverschuiving in geopolitiek zou van meer belang zijn voor de toekomst van de wereld dan de oorlog in Oekraïne, alhoewel deze niet los staan van elkaar. Saoedi-Arabië heeft haar wens aangegeven zich bij BRICS aan te sluiten. Dat kan gezien worden als een steunverklaring voor het Rusland/China blok. VAE neigt veelal het buitenlands beleid van Riyad te volgen. De enige optie als tegenreactie is het stopzetten van wapenleveranties, maar daar zal het militair industriële complex niet blij mee zijn. Alleen een campagne van politieke druk rest dan nog. Op sociale netwerken wordt er al gegrapt dat het slechts een kwestie van tijd is dat Washington de schending van mensenrechten begint op te merken en het gebrek aan democratie in het Arabië van huize Saud. Voor Amerika lijkt het beter om deze kwestie uit te zitten dan verdere vervreemding te riskeren. Het land kan veel schade toebrengen aan de Amerikaanse economie. En dan gaat het niet over reputatieschade. Saoedi-Arabië is de op twee na grootste ruwe olieleverancier van Amerika.
Prijs Ruwe olie – Brent december 2022 ($/barrel) – week cloud candle, log scale
”The majority of Great Britain’s gas supplies come from the North Sea and Norway, with the bulk of the remainder from liquified natural gas imports from across the globe. Imports from Europe, notably during winter, typically account for about 6% of gas supplies.” – The Guardian
Elektriciteit
Volgens The Guardian zullen geplande stroomonderbrekingen in Groot-Brittannië een dag van tevoren worden aangekondigd. Deze zijn gericht op een reductie van het stroomverbruik met 5%. De National Grid heeft een aantal maatregelen genomen om de vraag en het aanbod te managen deze winter. Vijf kolencentrales kunnen worden aangezet, goed voor 2 gigawatt elektriciteit. Ook zal op 1 november een “demand flexibility window” worden gelanceerd die bedrijven en consumenten aanmoedigt elektriciteit te gebruiken buiten de piek perioden, zoals de vroege avond op weekdagen.
Zweden zet zich schrap voor elektriciteitstekorten deze winter. Noodscenario’s worden voorbereid in het geval van stroomonderbrekingen. Belangrijke sectoren worden ontzien. Het Scandinavische land heeft een droge en windarme zomer achter de rug. Dit heeft geresulteerd in een lagere productie van elektriciteit uit hernieuwbare bronnen. De nucleaire capaciteit is ook niet voldoende om aan de elektriciteitsvraag te voldoen. De nieuwe regering steunt de expansie van nucleaire energie. Dit is geen oplossing voor de energietekorten die op korte termijn kunnen worden verwacht.
Het elektriciteitsnetwerk van Bangladesh crashte vorige week dinsdagavond. Hierdoor kwamen 140 miljoen mensen, ofwel bijna het hele land, in het donker te zitten, aldus AFP. Reuters sprak met officials van de staatsgeleide Bangladesh Power Development Board. Zij gaven aan dat de transmissie in het oosten van het land faalde, waardoor elektriciteitscentrales door het hele land tripten. Hierdoor werd de elektriciteit afgesloten naar hoofdstad Dhaka en andere grote steden. Het net in Bangladesh staat al maanden onder druk.
De Nederlandse baseload elektriciteitsprijs voor leverjaar 2023 is in consolidatie vanaf de top van eind augustus. Als de prijs blijft liggen rond de huidige niveaus, wordt de kans groter dat de prijs naar boven zal uitbreken. De top werd eind augustus gezet op € 700 per MWh. Dit niveau zou gepasseerd kunnen worden bij een hernieuwde rally. De grootte van de driehoek en de structuur van de rally tot de piek is een indicatie voor de beweging die kan volgen.
De demand lijn is in onderstaande grafiek de opwaartse lijn die laat zien dat kopers bereid zijn hogere prijzen te betalen. De neerwaartse supply lijn laat zien dat er een periode van consolidatie bezig is waar de prijs onder druk staat en bij rallies wordt verkocht. ”The longer the base, the higher in space”
Prijs Baseload Elektriciteit leverjaar 2023 (eur/MWh) – maand candle, log scale
“We have important leverage. So instead of outbidding each other and driving prices up, we should pull our common weight” – Ursula von der Leyen
Aardgas
Duitsland wordt langzamerhand meer uitgesproken over de “sky-high” gasprijs die het de zogenaamde “friendly countries” moet betalen. Minister Habeck vroeg om solidariteit van Washington en zei dat de EU het volgende zou moeten doen: “bundle its market power and orchestrate a smart and synchronized purchasing practice for EU states so that individual member countries do not outbid each other and drive up world market prices. The market power of the member states is “enormous”.
Europese leiders zien wel iets in een kartel van aardgaskopers. Een EU-geleid kartel zou mogelijk ook nog kunnen werken. In april lanceerde de EU het Platform voor de gezamenlijke aankoop van gas, LNG en waterstof. Het Platform is bedoeld om de energielevering zeker te stellen. In het bijzonder om de gasbuffers aan te vullen voor volgende winter.
Het Platform is tot nu toe succesvol. Europa’s gasvoorraad loopt 9 weken voor op het niveau van vorig jaar. Een indrukwekkende prestatie gezien het beperkte aanbod uit Rusland. De Europese voorraadniveaus liggen rond 90%. Ze zijn zelfs het 5-jarig gemiddelde voorbij, volgens gegevens van Gas Infrastructure Europe (GIE). Het Platform heeft minder succes bij het beheersen van de gasprijs. De kostenpost voor het aanvullen van de Europese gasbuffers wordt geschat op € 50 miljard, 10 keer hoger dan het historisch gemiddelde.
Klaus Müller, president van Bundesnetzagentur zei dat huishoudens, industrie en kleine bedrijven hun consumptie met 20% moeten afbouwen. De verkoop van elektrische verwarmingsapparatuur is ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar, met 76% gestegen tussen januari en augustus 2022.
Noorwegen verwacht volgend jaar haar productie van olie en liquids met 15% te verhogen. De Noorse aardgasproductie, goed voor 25% van het geconsumeerde gas in de EU+, zal dit jaar naar verwachting met 8% toenemen ten opzichte van 2021.
De Europese gasconsumptie zal in ontwikkelde economieën dit jaar met 10% dalen volgens de International Energy Agency (IEA). De grootste afname van de Europese vraag in de geschiedenis. De IEA geeft aan dat de torenhoge gasprijs heeft geleid tot demand destruction in de industriële sector. Het heeft energiebesparende maatregelen uitgelokt. “Assuming average weather conditions, gas demand in the residential and commercial sectors is expected to remain below 2021 levels” aldus de IEA in het Gas Market Report van vorige week.
Door de hoge prijs en erg krappe markt zal aardgasgebruik voor de productie van elektriciteit dit jaar met bijna 3% dalen. De industriële vraag zal naar verwachting met 20% inzakken. De IEA verwacht dat de vraag in OECD Europe voor 2024 zal afnemen met 4% door de hoge prijzen.
Nieuwe hoogtepunten in LNG scheepstarieven. Fatih Birol zei laatst dat de gasmarkt volgend jaar nog krapper kan zijn, gegeven de al krappe LNG-markt in 2022. Het is nog geen winter. Korte termijn LNG-scheepstarieven staan op een recordniveau. Niet alleen voor LNG-verscheping, maar voor de gehele commerciële scheepssector. Verwacht wordt dat deze tarieven zullen blijven stijgen.
Het aantal beschikbare schepen voor spot deals is uitzonderlijk beperkt. De meeste boten uit de wereldwijde LNG-vloot zitten vast aan lange termijn contracten. In het verleden werden deze schepen nog wel eens “onderverhuurd” in de spotmarkt om zo gebruik te maken van astronomische tarieven. Dit keer is het lucratiever om de vracht zelf te kopen en te verkopen. Ondertussen zit steeds meer capaciteit vast aan drijvende opslag.
November en december zullen koudegolven kennen met minder wind en regen volgens de European Centre for Medium-Range Weather Forecasts. Hierdoor zal de hernieuwbare opwek tegenvallen.
De recente orkanen over de Atlantische Oceaan hebben gezorgd voor milder, natter en winderiger weer op korte termijn. Maar koeler weer wordt later dit jaar verwacht, veroorzaakt door weerpatroon La Niña.
Volgens Kemp zullen voorraden nog drie weken blijven toenemen tot eind oktober, met een uitloop in november. De EU-voorraden zijn voor meer dan 89% gevuld, goed voor 90 dagen gasvraag. De voorraad van Groot-Brittannië zit op 94%, met toevoegingen de komende 3 tot 6 weken. De snelle voorraadopbouw is gedreven door het conflict in Oekraïne. Maar eigenlijk zijn buffervoorraden bedoeld om seizoen fluctuaties in consumptie op te vangen, niet als strategische reserve in geval van een embargo of blokkade. Het maximaliseren van opgeslagen gasvolume zal de impact van aanbodverstoringen kunnen verlichten, maar geen leveringszekerheid kunnen garanderen. Gas zal schaars worden voor eind maart 2023 door een volledige stopzetting van de importen uit Rusland, een kouder dan normale winter of door beiden.
Volgens een rapport van Yakov & Parners, een voormalige divisie van McKinsey in Rusland, bedragen de kosten van deze energie oorlog reeds € 1,6 biljoen. Het Bruto Binnenlands Product van de EU zou met 11,5% (1,7 biljoen euro) kunnen afnemen en 16 miljoen mensen in werkloosheid kunnen brengen. Dit betekent dat de EU haar gasconsumptie overall met minstens 20% moet reduceren. En dan is Noors en Amerikaans gas ook nog vele malen duurder dan vaste prijscontracten voor de levering van Russisch gas.
Prijs TTF gas leverjaar 2023 (eur/MWh) – maand candle, log scale
“It’s so bad this season that you can smell trash burning every day, which is completely new. Rarely can you smell a regular fuel. It’s scary to think what happens when it really gets cold.”
Steenkool
Polen heeft tijdelijk de luchtkwaliteitscontrole opgeschort. Hierdoor kunnen mensen kolen verbranden voor het verwarmen van hun woning tot eind april. De vraag van Poolse huishoudens naar kolen en hout is gestegen door de hoge kosten van aardgas en elektriciteit. Sommige mensen verbranden zelfs afval om warm te blijven. Piotr Siergiej, woordvoerder van een netwerk van milieu activisten genaamd “Polski Alarm Smogowy” ofwel Pools Smog Alarm. “People are scared and they are collecting anything that can be used for burning.”
“We’re seeing a significant drop in garbage collection, especially when it comes to materials than could at least in theory be suitable for burning such as paper, cardboard and packaging. We’ll fine those who are trying to poison us and our children.”
Prijs ICE Coal leverjaar 2023 (usd/t) – week cloud candle, log scale
“It requires more machines, more backup power generators, more transmission systems, and more people to manage the chaos of an electrical grid with a large amount of unreliable weather-dependent energy.” – Michael Shellenberger
Emissierechten
Shellenberger, oprichter van Environmental Progress zei dat één van de “most misleading ways that renewable salespeople sell their technology” is dat zij beweren dat de geproduceerde elektriciteit door wind en zon goedkoper is. Shellenberger beweert in feite het omgekeerde: elektriciteit wordt duurder door de inzet van renewables. Hij verwijst daarbij naar een voorspelling van de Duitse econoom Leon Hirth. Hirth stelt dat de economische waarde van wind en zon aanzienlijk afneemt zodra ze een groter deel uit gaan maken van het elektriciteitsnet. Hij becijferde in 2013 in z’n Policy Plan paper dat als de elektriciteitsopwekking via wind turbines 30% van het net bedraagt, het rendement met 40% afneemt. Het rendement van solar power daalt met 50% als het een aandeel van 15% bereikt. Hij zei dat de ideale situatie bestond uit een elektriciteitsaanbod die “ten allen tijde” tegemoet kan komen aan de vraag.
Shellenberger zegt ook dat het 750 miljard dollar zou kosten om voldoende opslag te creëren voor het ondersteunen van het hele Amerikaanse elektriciteitsnet gedurende vier uur. “We don’t need to backup the grid for four hours, we need to back it up if you’re relying on solar and wind for weeks or months because there are periods of time where there’s no sunlight, no wind, including often at night.”
Daarnaast is er ook nog het afvalprobleem. Renewables produceren 300 keer meer afval dan nucleaire centrales en elk zonnepaneel dat van het dak wordt gehaald, wordt gecategoriseerd als gevaarlijk afval.
In de afgelopen weken hebben veel mainstream media beweerd dat orkanen duurder, frequenter en meer intens worden door klimaatverandering:
- De Financial Times rapporteerde dat “hurricane frequency is on the rise.”
- De New York Times: “strong storms are becoming more common in the Atlantic Ocean.”
- De Washington Post: “climate change is rapidly fueling super hurricanes.”
- ABC News verklaarde: “Here’s how climate change intensifies hurricanes.”
Al deze claims zijn incorrect. De stijgende kosten van orkaanschade kan volledig verklaard worden door meer mensen en meer eigendom dat schade kan ondervinden. Als wordt gecorrigeerd voor stijgende welvaart, dan is er geen toenemende schade. Claims dat orkanen frequenter voorkomen zijn ook niet correct. Sterker nog, NOAA verwacht een 25% daling van de orkaanfrequentie in de toekomst. Hetzelfde verhaal is van toepassing op de intensiteit van orkanen.
Bottom line? “We conclude that the data do not provide compelling evidence for a substantial greenhouse warming-induced century-scale increase in: frequency of tropical storms, hurricanes, or major hurricanes, or in the proportion of hurricanes that become major.”
Waarom verspreiden de media overduidelijk onjuiste informatie? Waarom rapporteren zij geen basisfeiten? Is het simpelweg onwetendheid of wordt er gelogen? Het verkeerd presenteren van observatiegegevens en/of hypothesen, het cherry-picken van data en het bewust verwarren van begrippen als incident en intensiteit bij het definiëren van stijgende schade zijn anti-wetenschappelijke praktijken.
Prijs Emissierechten – Dec-22 contract EEX (eur/t) – dag cloud candle, log scale
COMCAM – analyse op maat
Onze analyse geeft op hoofdlijnen een aantal ontwikkelingen aan die impact hebben op de energieprijzen. Een uitgebreidere analyse bieden we aan als losse dienst. Zo blijft u op de hoogte van alle relevante trends en ontwikkelingen in energie inkoop, de verwachte prijsontwikkelingen tot 3 jaar vooruit en alle relevante marktontwikkelingen op de energiebeurzen en wet- en regelgeving.
Op deze analyse rust auteursrecht van COMCAM. Teksten mogen niet worden overgenomen, gekopieerd, openbaar mogen worden gemaakt of verveelvoudigd worden, zonder expliciete toestemming van COMCAM. Ook bij citaten of gedeeltelijke overnames is dit niet toegestaan.