Energie-marktanalyse 28 december 2022
Europa’s energiecrisis begint nu pas.
Bij COMCAM analyseren we doorlopend ontwikkelingen op de energiemarkt. Onze kennis en inzichten delen we in onze marktanalyses.
Ga direct verder naar
> Introductie > Ruwe olie > Elektriciteit > Aardgas > Steenkool > Emissierechten
Introductie
Europa is erin geslaagd haar gasvoorraden voor deze winter zeker te stellen. Het continent zal echter grote volumes LNG moeten importeren in een concurrerende markt om de volgende winter te overleven. De volgende 12 tot 24 maanden zullen kritiek zijn en bepalen of Europa een lange-termijn energiecrisis af kan wenden. Volgens de IEA zou de EU in 2023 een aanbodtekort kunnen hebben van 27 miljard kuub (m3). Dat is een reëel scenario als Russische gasleveranties tot nul dalen en de Chinese LNG-vraag weer op niveaus van 2021 staat.
Europese huishoudens en bedrijven hebben al een toename van € 1 biljoen in totale energiekosten gezien. Dit is volgens schattingen van de economische denktank Bruegel, gepubliceerd door het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Volgens de analisten van het Europese Bruegel zal de financiële steun vanuit overheden optellen tot 6% van het jaarlijkse BBP van de EU. “Massive government support could delay adjustment to a new price equilibrium and create the need for even more support.”
De komende jaren zullen uitwijzen of Europa in staat is om te gaan met de energiecrisis zonder op verplichte rantsoenering terug te hoeven vallen. Of zonder al te veel concurrentievermogen te verliezen. De eerste test van Europa’s energiesysteem kwam deze maand door een poolwind die over grote delen van Noordwest-Europa ging, met temperaturen onder nul, sneeuw in Groot-Brittannië en tegenvallende windsnelheden in Duitsland.
De Europese gasbuffers in de EU zijn hierdoor verminderd tot een nog steeds comfortabel voorraadniveau van 84% per 17 december, aldus Gas Infrastructure Europe. Dankzij een lagere gasconsumptie en door een beperkt Russisch gasaanbod via pijpleiding, heeft Europa haar afhankelijkheid van Rusland terug weten te brengen van 40% naar minder dan 9% Russische gasimport. De daling van het Russische aanbod vond echter pas plaats in juni.
Volgens grondstofhandelaar Trafigura heeft Europa daarom volgend jaar hoge volumes aan LNG nodig. Zeker als ook het pijpleidinggas wegvalt dat nu nog via Oekraïne en via TurkStream getransporteerd wordt. Aardgasprijzen moeten op hoge niveaus blijven hangen voor het aantrekken van LNG en concurreren met andere key demand centers.
“A risk-on sentiment and a weaker US dollar are helping oil today. The Russian comments are also helping but the market probably wants to see it before it believes, hence a muted response.” – Giovanni Staunovo, grondstoffenanalist bij UBS Group AG
Ruwe olie
Afgelopen vrijdag werd via Russische staatszender Tass bekend dat Rusland de productie met 500.000 tot 700.000 vaten wil reduceren. Volgens vice-premier Alexander Novak komt deze verlaging als reactie op de G7-prijslimiet van twee weken geleden. Er zijn vroege signalen dat de Russische toevoer wordt belemmerd sinds de limiet op 5 december van kracht werd. Dat vond plaats in tandem met het EU-verbod op overzeese importen uit Rusland en beperkingen op het verzekeren van schepen. Het totale verscheepte volume uit Rusland daalde met 54%, aldus tanker tracking gegevens van Bloomberg.
De dreiging van een Russische aanbodverlaging komt op het moment dat de Chinese economie weer opengaat. Dat zal de vraag naar olie ondersteunen. Ook eindigt de vrijgave van vaten uit de SPR in Amerika. Gegevens van afgelopen week lieten een daling zien in de commerciële voorraden ruwe olie. De Amerikaanse voorraden staan voor deze tijd van het jaar op het laagste niveau sinds 2014. De Biden regering is van plan om in februari 3 miljoen vaten ruwe olie terug te kopen om de SPR aan te vullen.
Onafhankelijke Chinese raffinaderijen hebben hun marges afgelopen weken fors zien stijgen. De zogenaamde ‘teapots’ zijn in staat scherpe kortingen te onderhandelen voor de Russische grade van hun voorkeur: ESPO. Door de goedkopere Russische olie zijn de raffinage marges van de teapots verhoogd tot boven $ 115 per ton. Dit was begin december nog maar $ 86 per ton, aldus een olie-analist tegen Reuters. Veel onafhankelijke Chinese raffinaderijen in de Shandong provincie blijven Russische olie kopen. Ze negeren hiermee de prijslimiet opgelegd door Westerse landen. De ESPO wordt verkocht boven de prijslimiet voor een prijs tussen $ 60-68 per vat. Dit is nog steeds een hoge korting ten opzichte van Brent futures voor de leveringsmaanden van de olie, momenteel februari en maart.
China heeft zich niet aangesloten bij de Price Cap Coalition. Maar het bestaan van de prijslimiet geeft de grootste olie importeur ter wereld, maar ook andere landen zoals India, meer onderhandelingsmacht om stevige kortingen te bedingen voor Russische olie buiten het mechanisme van de price cap. De ESPO-handel boven de prijslimiet betekent dat, voor nu, Rusland de tankers en verzekeringsfirma’s heeft om dekking en verscheping van de ESPO mogelijk te maken. Deze olie kan vanaf het verre oosten van Rusland in minder dan een week tijd China bereiken. Als olieprijzen voldoende stijgen, zal de prijs van Russische Urals boven de prijslimiet van $ 60 gaan handelen. Dan zal Urals de goedkoopste en meest overvloedige oliebron van Europa en Azië zijn, maar wel in overtreding van Westerse sancties. Dan zal de werkelijke test van de prijslimiet plaatsvinden. Zullen Westerse politici de oefening in virtue signaling laten varen? Of zullen ze het onmogelijk maken om Urals olie te verschepen? Dit zal een plotselinge en scherpe daling van de Russische olieproductie betekenen en ook een sterke stijging in de prijs van alle andere ruwe oliesoorten.
Investeerders verkochten petroleum voor de vijfde achtereenvolgende week. Maar de mate van verkopen vertraagde, nu de risicobalans naar boven begint te verschuiven. Hedge funds en andere geldmanagers verkochten het equivalent van 15 miljoen vaten in de zes belangrijkste petroleum-gerelateerde optie- en termijncontracten gedurende de 7 dagen die eindigden op 13 december. Fondsmanagers verkochten een totaal aan 236 miljoen vaten gedurende een periode van 5 weken die begon op 8 november. Deze gegevens zijn gebaseerd op ICE Futures Europe en U.S. Commodity Futures Trading Commission (CFTC). De gecombineerde positie is gereduceerd tot 343 miljoen vaten (11e percentiel voor alle weken sinds 2013). Vijf weken daarvoor was de totale positie nog 579 miljoen vaten (47e percentiel). De liquidatie van long posities met 147 miljoen vaten in de 3 weken tussen 8 en 29 november is hiermee achter de rug. De long posities zijn afgelopen 2 weken met 5 miljoen vaten gestegen.
Vanuit een fundamenteel oogpunt blijven de vooruitzichten voor olie een gemengd beeld opleveren. Productie-verlagingen door OPEC+, trage groei van Amerikaanse schalie, en de mogelijke heropening van de Chinese economie zijn positief voor de olieprijs. Maar de huidige vertraging van de huidige business cyclus in Amerika en Europa en mogelijke nieuwe belemmeringen in China, zijn negatief voor de olieprijs op korte termijn.
De Noorse productie van ruwe olie en aardgas was in november beneden verwachting van de overheid. Volgens gegevens van de Norwegian Petroleum Directorate (NPD) was de output gemiddeld 1,74 miljoen bpd in november. Dat is 8,7% onder de verwachting van 1,905 miljoen bpd. De aardgasproductie was 1,8% beneden verwachting en bedroeg gemiddeld 346,4 miljoen kuub per dag. Noorwegen wil haar olie- en gasproductie op korte termijn vergroten. Equinor is recent met olie oppompen gestart uit de tweede ontwikkelingsfase van het gigantische Johan Sverdrup olieveld. Johan Sverdrup produceert 535.000 bpd. Mét Johan Sverdrup 2 zal het enorme olieveld 720.000 vaten per dag kunnen produceren. Dat is 6-7% van de dagelijkse olievraag in Europa. Welkom nieuws voor de EU die meer dan 500.000 bpd overzeese olie uit Rusland moet vervangen vanwege het embargo. De Noorse gasproductie, ongeveer 25% van de gasconsumptie in de EU en Groot-Brittannië, zal naar verwachting in 2022 met 8% gestegen zijn ten opzichte van 2021. Door het dreigende aanbodtekort in de EU+ besloot Noorwegen afgelopen zomer om de productie van diverse operationele gasvelden te verhogen.
De recente prijszwakte is volgens diverse analisten van investeringsbanken niet indicatief voor wat de oliemarkten te wachten staat. OPEC heeft consistent niet meer dan 30 miljoen vaten per dag (bpd) sinds 2015-2018. Structurele onderinvestering in nieuw olie-aanbod zou tot structureel hogere prijzen kunnen leiden. In het meest recente OPEC-maandrapport werd duidelijk dat de groep minder olie heeft geproduceerd dan de laatste keer is afgesproken. Het tekort was ongeveer 1,8 miljoen bpd. Nog belangrijker, deze undershooting van de eigen target is een terugkerend item voor het kartel. OPEC is niet gemotiveerd om de productie te verhogen. Alleen als het weet dat de olieprijs boven $ 100 per vat zal blijven voor langere tijd. Ondertussen moet de Amerikaanse overheid olie terugkopen voor de SPR. Dit vindt plaats na het vrijgeven van 200 miljoen vaten dit jaar om de brandstofinflatie tegen te gaan. Maar Amerikaanse producenten zijn niet in een haast om hun productie te verhogen. In tegendeel, het lijkt dat productiegroei geen topprioriteit is voor deze bedrijven. Om netto-nul doelstellingen te bereiken zal de olieproductie worden verlaagd. Het tijdperk van goedkope ruwe olie lijkt daarom voorgoed voorbij te zijn.
Maandag 26 december kondigde Beijing aan om vanaf 8 januari alle quarantainemaatregelen op te heffen voor binnenlandse reizen. De markt had het einde van deze maatregelen ingeprijsd ergens in Q1 of begin Q2. Het nieuws over de versnelde heropening zal de vraag nu eerder doen opleven. Handelaren nemen een voorschot op deze stijgende vraag en kopen alvast termijncontracten olie.
Prijs Ruwe olie – Brent februari 2023 ($/barrel) – week cloud candle, log scale
“Europe’s increasingly connected power grid is one of the first globally to take on substantial amounts of renewable and intermittent power. Moving power around the continent to minimize the use of carbon-emitting fuels will only be possible if the grid is upgraded. This will not be simple, quick, or cheap, but it will reduce greenhouse gas emissions and increase energy security. The race is now on to see if grid upgrades can match the staggering levels of new renewables set to come online in the next decade.” – Fabian Rønningen, senior analist power markets Rystad Energy
Elektriciteit
De hernieuwbare energie-industrie van Europa is booming. Netwerkcongestie kan deze groene transitie echter doen ontsporen. Er zijn meer investeringen nodig als Europa toonaangevend wil blijven in de overgang naar renewables. Er is onvoldoende netwerkcapaciteit om nieuwe hernieuwbare elektriciteit online te brengen. Volgens de huidige base case voorspelling van Rystad Energy zal Europa 530 gigawatt (GW) aan zonne- en offshore windenergie toe moeten voegen tussen 2022 en 2030. Dat is gemiddeld meer dan 66 GW per jaar. Het aandeel zon en wind als percentage van totaal geïnstalleerde capaciteit was ruim 10% in 2010 en bereikte 34% in 2021, aldus onderzoek van Rystad Energy. Deze groei zal niet snel vertragen en komende jaren zullen nog meer renewables toegevoegd worden.
Europa zal meer netwerkcapaciteit moeten ontwikkelen zodat nieuw opwekvermogen geïntegreerd kan worden in de elektriciteitsmix van landen. En ook om Europese landen beter te verbinden zodat elektriciteit op de meest optimale manier kan stromen. De grid interconnectivity zal de grootste belemmering zijn voor een meer efficiënt gebruik van energiebronnen. Dit zal leiden tot een tragere decarbonization van de elektriciteitssector omdat meer fossiele brandstoffen nodig zijn om te compenseren. In het verleden was dit geen issue omdat het Europese elektriciteitsnet gedomineerd werd door vier grote bronnen: kolen, gas, nucleair en hydro power. Allen met variërende mate van inzetbaarheid (dispatchability), maar geen van allen beschouwd als variabel (intermittent) zoals zon en wind. De tijdlijnen voor nieuwe projecten zijn erg lang. Sommige Europese landen hebben hun hernieuwbare elektriciteit afgebouwd die elders gebruikt kan worden. Duitsland heeft bijvoorbeeld in 2017 ongeveer 10,2 terawattuur (TWh) aan windenergie ingeperkt. De gemiddelde hoeveelheid ingetrokken renewables is 5% per jaar. Dit geeft aan dat bottlenecks nu al een issue zijn.
Het Europese netwerk zal noordelijke wind en zuidelijke zon moeten verbinden. De bestaande capaciteitsbasis en toekomstige capaciteit zal ongelijk worden verdeeld tussen Europese landen. De Noordzee zal een nieuwe Europese energie hub worden met honderden GW aan geplande capaciteit de komende decennia. Zuidelijke delen van Europa pakken de meeste zonne-uren. Windenergie zal de voornaamste hernieuwbare bron zijn in de noordelijke en oostelijke regio’s van het continent, als ook voor alle kust- en offshore gebieden. Dit betekent dat Europa’s toekomstige energiesysteem een hogere mate van elektriciteitsstromen tussen landen zal zien, ondanks het feit dat Europa reeds beschouwd wordt als onderling goed verbonden.
Beleidsmakers en elektriciteitssector dienen goed te onderzoeken of de ontwikkelingsplannen van een land voor nieuwe opwekcapaciteit overeenkomen met de ontwikkelingsplannen voor zowel interne als grensoverschrijdende transmissiecapaciteit. De tijdlijnen voor nieuwe projecten zijn erg lang en Europa kan het zich niet veroorloven dat de energie transitie plannen belemmerd worden door netcongestie.
Japan maakt een U-bocht in haar energiebeleid. Hiermee eindigt een 11-jarig verbod en de uitfasering van nucleaire energie na de Fukushima ramp. Japan zal maximaal gebruik maken van de bestaande nucleaire capaciteit door de herstart van zoveel mogelijk reactoren. De operationele levensduur van oude reactoren wordt opgerekt tot voorbij de limiet van 60 jaar. Ook worden nieuwe reactoren ontwikkeld om de oude te vervangen.
Prijs Baseload Elektriciteit leverjaar 2024 (eur/MWh) – week cloud candle, log scale
The gas price cap is “a difficult creature. It’s unprecedented, it’s untested.” – Christian Zinglersen, Director of ACER (the EU’s Agency for the Cooperation of Energy Regulators)
Aardgas
Het hoofd van het agentschap voor samenwerking van energy regelgevers (ACER) zei tegen de Financial Times dat de prijslimiet een moeilijk beestje was. Het is een niet getest gereedschap dat niet zal werken om spikes in de gasprijs te voorkomen, het beoogde doel van het plafond. Zinglersen is “reluctant to rely on this gas price cap” met het doel de consument af te schermen voor prijsspikes.
Na maanden onderhandelen is de EU eindelijk een prijslimiet op aardgas overeengekomen om de inflatiedruk onder controle te houden en de industriële schade aan Europese economieën te beperken. De EU-energieministers zijn het eens over een zogenoemd “market correction mechanism” die vanaf 15 februari 2023 van kracht zal worden. Het mechanisme zal worden getriggerd wanneer de maand-vooruit prijs van de Europese benchmark TTF boven € 180 per MWh handelt gedurende drie werkdagen. Ook moet de month-ahead TTF-prijs drie dagen lang € 35 hoger zijn dan de referentieprijs voor LNG op de wereldmarkt. Als de leveringszekerheid in gevaar komt, kan de Europese Commissie besluiten deze prijslimietregel op te heffen. Analisten zeggen dat de prijslimiet Europa’s capaciteit kan beperken om leveringen van het wereldwijde aanbod van spot LNG- aan te trekken.
Rusland is bereid het gasaanbod naar Europa te hervatten via de Yamal-Europe pijpleiding. Deze stroomt doorgaans in westelijke richting, maar is grotendeels omgedraaid nadat Polen besloot geen Russisch gas meer te kopen en gas uit Duitsland haalde. Het volume via Yamal is maar een klein deel van het aanbod dat voorheen door Nordstream 1 getransporteerd werd. Daarom is de Europese import van Russische LNG op jaarbasis met 41% gestegen. Volgens Novak is de Russische LNG export naar Europa met 19,4 bcm (billion cubic feet) toegenomen in de eerste 11 maanden van 2022.
Voorstanders van fracking stellen dat Europa’s schaliegas potentieel nu meer nodig is dan ooit. Duitsland, Frankrijk, Nederland, Schotland en Bulgarije hebben deze vorm van gaswinning echter verboden. Groot-Brittannië is de enige uitzondering. Het land heeft dit jaar het moratorium uit 2019 opgeheven.
Prijs TTF-gas leverjaar 2024 (eur/MWh) – week cloud candle, log scale
“Only in Germany, with 10 gigawatts, is the reversal at a significant scale. This has increased coal power generation in the European Union, which is expected to remain at these higher levels for some time.” – International Energy Agency (IEA) in haar jaarlijkse kolenmarkt rapport van 16 december jl.
Steenkool
De enige ‘vieze brandstof’ die in deze energiecrisis een grote comeback heeft gemaakt is kolen. Volgens de Washington Post zijn Duitse kolenmijnen en kolencentrales, die 10 jaar geleden werden gesloten, weer opgelapt. In wat als de “lente” van de Duitse kolenindustrie wordt gelabeld, zal Duitsland deze winter ten minste 100.000 ton kolen per maand verstoken. Het land heeft het plan alle door kolen opgewekte elektriciteit uitgefaseerd te hebben tegen 2038. Andere Europese landen zoals Oostenrijk, Polen, Nederland en Griekenland hebben hun kolencentrales ook weer opgestart.
Duitsland is één van de weinige Europese landen die haar kolenimport in 2023 zal vergroten. Haar kolen-consumptie is sinds 6 jaar niet zo groot geweest als dit jaar: een jaarlijkse stijging van 19%, ofwel 19 miljoen ton. Ongeveer 36,3% van de elektriciteit op het Duitse netwerk tussen juli en september was afkomstig van kolencentrales. Dat komt overeen met 42,9 TWh. In het derde kwartaal van 2021 was dit percentage nog 31,9%.
De wereldwijde kolenconsumptie behaalde dit jaar een record hoogtepunt van meer dan 8 miljard ton, aldus de IEA. Door onderhoudsproblemen bij Franse nucleaire centrales is Duitsland volgens het Duitse statistiekbureau Destatis voor de eerste keer dit jaar een netto exporteur van elektriciteit naar Frankrijk. De Franse nucleaire capaciteit is nu rond 68%. Een maand geleden was dat volgens Bloomberg nog 50%.
Prijs ICE Coal leverjaar 2024 (usd/t) – week cloud candle, log scale
“The only effect CBAM would have is a resource shift whereby clean energy capacity in already under-resourced countries will be shifted for export production while industry aimed at local consumption and energy access will depend on dirty fuels.”
Emissierechten
Ondanks het hogere gebruik van kolen in de EU, was de CO2-uitstoot in november de laagste sinds 30 jaar, aldus the Centre for Research on Energy and Clean Air.
Bron: Mishtalk.com
De EU wil een Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) opzetten. De bedoeling van CBAM is het gelijktrekken van de carbonprijs voor EU-producten die onder het EU Emissions Trading System (ETS) vallen met die van geïmporteerde goederen. Dit zal bereikt worden door bedrijven die vanuit de EU importeren te verplichten om zogenaamde CBAM-certificaten te kopen. Hiermee wordt betaald voor het verschil tussen de carbonprijs in het land van productie en de prijs van CO2-rechten in het EU ETS.
CBAM zal ijzer, staal en aluminium omvatten, maar ook cement, kunstmest en elektriciteit, volgens het voorstel van de EC. Daarna zal de regeling worden uitgebreid naar o.a. waterstof en indirecte emissies. Maar ook andere goederen at risk of carbon leakage zullen worden beoordeeld, waaronder organische chemicaliën en polymeren. Het doel is dat ETS uiteindelijk alle goederen omvat tegen 2030.
CBAM is onderdeel van “Fit for 55 in 2030 package”. Het plan is broeikasgasemissies tegen 2030 met tenminste 55% gereduceerd te hebben in vergelijking met 1990-niveaus. Dit is in lijn met the European Climate Law. De EU zegt dat CBAM geen belasting, noch een tarief is. Het is een “aanpassingsmechanisme voor een gelijk speelveld”.
Kritiek op CBAM komt onder meer van Amerikaanse exporteurs die mogelijk dubbel belasting gaan betalen: ”Many economies, including the U.S., rely on regulations under statutes such as the Clean Air Act to limit emissions. The EU’s proposal doesn’t credit the cost of domestic regulation when the border tax is applied. The failure to recognize the implicit costs of U.S. regulation would inevitably lead to double emission taxation on exporters.” De bezwaren tegen CBAM zijn amusant net als die van de EU tegen de Inflation Reduction Act (IRA) van Biden die alles behalve de inflatie zal verlagen. Volgens de regels van de Wereld Handels Organisatie (WTO) is de IRA eigenlijk een illegale subsidie. Naast deze gratis schone energie uitkeringen, is Amerika grotendeels energie onafhankelijk. De EU is daarentegen nog steeds afhankelijk van Russische energie. Gegeven de zelfopgelegde kosten om groen te gaan, lijkt de CBAM Europese bedrijven meer competitief te maken ten opzichte van buitenlandse producenten. Europa zegt dat het fair is. Slechts het gelijk maken van het speelveld.
Het IMF heeft een kwantitatieve studie gedaan van de wereldwijde impact van CBAM. Volgens het IMF zal het mechanisme niet alleen de internationale handel verstoren, maar ook de last van klimaatverandering verschuiven naar ontwikkelingslanden. Landen met een CO2-intensieve export naar de EU zullen disproportioneel worden geraakt door CBAM. Welvaartsverliezen in ontwikkelingslanden zoals Oekraïne, Egypte, Mozambique en Turkije zullen oplopen van $ 1 tot 5 miljard. Dit zijn aanzienlijke bedragen in verhouding tot het bruto binnenlands product (BBP). De economie van Mozambique zal bijvoorbeeld met 2,5% krimpen door de lagere vraag.
Kortom, CBAM zou inkomensongelijkheid en welvaartsverdeling verergeren tussen rijke en arme economieën. Als CBAM op z’n breedst wordt geïmplementeerd, zal de jaarlijkse welvaartswinst van ontwikkelde landen $ 141 miljard bedragen, terwijl de ontwikkelingslanden een jaarlijks welvaartsverlies moeten incasseren van $ 106 miljard, ten opzichte van het baseline scenario.
De oplossing van het IMF is overigens niet veel beter: herstelbetalingen en een “Equitable Decarbonization Fund” (EDF) richting ontwikkelingslanden, waarbij de belastingopbrengsten betaald door ontwikkelingslanden teruggesluisd worden naar dezelfde ontwikkelingslanden om de groene transitie een boost te geven. Mogelijk is CBAM de reactie van de EU op de IRA. Economische stupiditeit is echter waarschijnlijker.
CBAM zal namelijk de inflatie verhogen, wereldwijde handel verlagen en ontwikkelingslanden opzadelen met extra kosten.
Prijs Emissierechten – Dec-24 contract EEX (eur/t) – dag cloud candle, log scale
COMCAM – analyse op maat
Onze analyse geeft op hoofdlijnen een aantal ontwikkelingen aan die impact hebben op de energieprijzen. Een uitgebreidere analyse bieden we aan als losse dienst. Zo blijft u op de hoogte van alle relevante trends en ontwikkelingen in energie inkoop, de verwachte prijsontwikkelingen tot 3 jaar vooruit en alle relevante marktontwikkelingen op de energiebeurzen en wet- en regelgeving.
Op deze analyse rust auteursrecht van COMCAM. Teksten mogen niet worden overgenomen, gekopieerd, openbaar mogen worden gemaakt of verveelvoudigd worden, zonder expliciete toestemming van COMCAM. Ook bij citaten of gedeeltelijke overnames is dit niet toegestaan.