Energiemarkt analyse 14 november 2023
Conflict Israël-Hamas bedreigt Europese energiezekerheid.
Bij COMCAM analyseren we doorlopend ontwikkelingen op de energiemarkt. Onze kennis en inzichten delen we in onze wekelijkse marktanalyse.
Ga direct verder naar
> Introductie > Ruwe olie > Elektriciteit > Aardgas > Steenkool > Emissierechten > Hernieuwbaar
Introductie
“Too focused on decrypting daily volatility on the TTF or Henry Hub after 21 months since the beginning of the Russian invasion of Ukraine, analysts are neglecting the short and long-term political and geopolitical consequences of market imbalances amid a still-unfolding global energy crisis.” – Francesco Sassi van Oilprice.com
De situatie in het Midden-Oosten wordt lastiger. De invloed op de wereldwijde energiezekerheid is moeilijk te voorspellen. Te beginnen met het wankele Egyptische energiesysteem. In de augustus overeengekomen samenwerking tussen Israël en Egypte zou komende jaren een stabiele gasstroom vanuit Tamar leveren. De energieregeling tussen beide landen is ook van belang voor het succes van de trilaterale overeenkomst tussen de EU en de twee landen om de regionale coöperatie te versterken en de export richting Europese landen uit te breiden die geen Russisch gas meer ontvangen.
Het offshore Tamar gasveld van Israël is gesloten vanwege mogelijke vergelding door Hamas. Dit veld voorziet normaliter in 40% van de binnenlandse behoefte van Israël. Ter vervanging wordt nu de gasproductie uit de Leviathan en Karish velden omgeleid. Hierdoor wordt er maar een fractie gas naar Egypte geëxporteerd.
Caïro is afhankelijker geworden van Israëlisch gas om haar energiesysteem te voeden. Vooral gedurende periodes van peak load. Sinds afgelopen zomer zijn black-outs en tekorten toegenomen ondanks enorme reserves. Het Egyptische kabinet geeft aan dat de elektriciteitsonderbrekingen veroorzaakt worden door gereduceerde gasimport vanuit Israël. Hiermee wordt de stabiliteit van het Egyptische net een geopolitieke zaak.
Om te kunnen voorzien in de binnenlandse vraag is Egypte gestopt met de LNG-exporten vanuit de twee Mediterrane terminals Idku en Damietta. In 2023 werd ongeveer 75% van de Egyptische gas vrachten naar EU- en Turkse terminals getransporteerd. De Egyptische energiezekerheid is in dusdanig slechte conditie dat het land zelfs haar toevlucht heeft genomen tot de import van een cargo gemengde brandstoffen, waaronder LNG. Het nieuws dat een grote LNG-exporteur in het Middellandse Zeegebied importeur is geworden, zou voldoende moeten zijn om een markt, kampend met aanbodbeperkingen, zenuwachtig te maken. Tegen de achtergrond van oplopende spanningen in het Midden-Oosten hebben TTF-front maand prijzen in november een negenmaands hoogtepunt bereikt. Desalniettemin blijven marktobservanten erop rekenen dat Arabische leiders, waaronder Hezbollah, een pragmatische benadering behouden ten aanzien van het conflict en escalatie voorkomen.
Het in elkaar storten van de EU-Rusland afhankelijkheid heeft een ondoorzichtig energielandschap gecreëerd. In dit scenario zal energiehandel steeds meer het politieke sentiment in de regio Midden-Oosten en Noord-Afrika (MENA) weerspiegelen. Europese beleidsmakers moeten zich geen illusies maken.
De energiezekerheid van continentaal Europa hangt af van fundamentele marktfactoren en geopolitieke realiteiten.
“The US has driven all the growth in global oil supply over the past decade and the past year, and the Permian basin has driven all growth in US crude supply since early 2020.” – Daan Dtruyven, commodity analist Goldman Sachs
Ruwe olie
De kernleden van het OPEC+ kartel, Rusland en Saoedi-Arabië, doen alles in hun macht de olieproductie te beperken om de prijs hoger te zetten. Hierdoor is Amerika in korte tijd de marginale olieproducent van de wereld geworden. Volgens EIA-gegevens bereikte de Amerikaanse olieproductie een all-time hoogtepunt van gemiddeld 13,05 miljoen vaten per dag (bpd) in augustus. Ondanks dat het aantal boorpunten het afgelopen jaar is gedaald.
Het nieuwe olieproductierecord in Amerika komt kort nadat de Amerikaanse supermajor ExxonMobil $ 60 miljard heeft betaald voor Pioneer Natural Resources. Een andere speler op het Perm bekken, het gebied verantwoordelijk voor de gehele groei van de Amerikaanse olieproductie vanaf 2020. Het Perm bekken is dus een belangrijke variabele op de wereldwijde oliemarkt.
Op weekbasis zit de prijs van het januari 2024 contract in een grote range waarvan recent de bovenkant is bereikt. De wekelijkse cloud biedt steun voor de prijs rond € 75 per vat.
Prijs Ruwe olie – Brent januari 2024 ($/barrel) – week cloud candle, log scale
“Switzerland, for its part, has been trying to cope with last year’s energy crisis.” – Charles Kennedy, OilPrice.com
Elektriciteit
Zwitserland zal haar nucleaire centrales langer openhouden dan in eerste instantie gepland. Aldus de woordvoerders van de grote Zwitserse nutsbedrijven Axpo Holding en Alpiq Holding.
Zwitserland heeft vier nucleaire reactoren die volgens de World Nuclear Association 40% van de elektriciteit genereren. De Zwitsers stemden in een referendum van 2017 om nucleaire elektriciteit uit te faseren. Zwitserland heeft hiervoor nog geen deadline gesteld. Het is aan de beheerders hoe lang deze reactoren nog veilig kunnen draaien.
Door de energiecrisis en zorgen over de betrouwbaarheid van het elektriciteitsaanbod in het land willen nutsbedrijven de levensduur van de reactoren verlengen tot 60 jaar. Dit in plaats van de eerdere doelstelling van 50 jaar. Dit betekent dat ze tot 2040 operationeel zullen zijn. Alpiq overweegt zelfs een verlenging tot 80 jaar. De energieproducent beoordeelt de mogelijke consequenties van een dergelijke verlenging op de veiligheid, investeringen en winstgevendheid. Aldus de Alpiq- woordvoerder tegen Bloomberg.
Diverse Europese landen hebben aangegeven hun nucleaire centrales langer open te houden. Zoals Frankrijk met haar grote nucleaire vloot. Duitsland, de grootste economie van Europa, stapte eerder dit jaar af van nucleaire energie na het sluiten van haar laatste drie centrales in april. Hiermee eindigden meer dan zes decennia van commercieel, nucleair energiegebruik voor Duitsland.
Prijs Baseload Elektriciteit leverjaar 2024 (eur/MWh) – week cloud candle, log scale
“The (Dutch) TTF near curve will still likely carry a substantial amount of risk premium related to the typical weather risks and concerns over tension escalation in the Middle East.” – Energy Aspects
Aardgas
Nu het kouder is geworden en de stookvraag toeneemt, zijn handelaren afgelopen week begonnen met het onttrekken van aardgas uit de recordhoge voorraden. Het waren de eerste onttrekkingen sinds april, het eind van het vorige stookseizoen. Volgens data van Gas Infrastructure Europe waren de EU-gasbuffers voor 99,57% gevuld op 8 november.
Voor nu blijft Europa’s aardgasvraag zwak na de energiecrisis van afgelopen jaar en door de demand destruction die voor een groot deel permanent zou kunnen zijn. Aldus Engie. Analisten en professionals uit de industrie stelden eerder deze maand dat de Europese gasvraag deze winter zou kunnen stijgen bij een hogere elektriciteitsconsumptie in de grote markten en een vermindering van de industriële vraaguitval in de Eurozone.
“Today, most of the cargoes are going to Asia because the spot market is in favor of Asia. So you might have in this type of market, more call for LNG coming from Asia, so it puts an additional tension on this LNG market.” – Patrick Pouyanné, CEO TotalEnergies in een earnings call.
De Europese olie- en gasgiganten, tevens werelds grootste LNG-handelaren, rapporteerden verschillende resultaten over het 3e kwartaal. Dit kwam door de verschillende handelsmogelijkheden in Europa en Azië. Shell en TotalEnergies, respectievelijk de nummer 1 en 2 LNG-handelaren ter wereld, lieten sterke inkomsten zien uit de gashandel op de Aziatische markten in het derde kwartaal. BP, een andere major met een sterke gashandelstak, zag zwakke divisieresultaten in deze periode.
Dit grote verschil in gasresultaten tussen BP, Shell en TotalEnergies werd veroorzaakt doordat BP meer exposure had naar de Europese en Amerikaanse markten. Hier waren de voorraden hoog en was de volatiliteit afwezig.
De prijs van TTF-gas voor levering in het eerste kwartaal van 2024 blijft onder druk staan in een grote trading range. Nu de prijs weer aan de onderkant is gekomen, is er mogelijk een opleving te verwachten. Natuurlijk zal dit kwartaalcontract het sterkst reageren op weersverwachtingen.
Prijs TTF gas levering Q1 2024 (eur/MWh) – dag cloud candle, log scale
“With 372 of 530 coal plants announced to retire or closed to date—more than 70 percent of the country’s coal fleet—this next phase will shut down every last U.S. coal plant.” – Bloomberg Philanthropies
Steenkool
Miljardair-filantroop Michael Bloomberg heeft in september beloofd $ 500 miljoen te investeren voor het verschuiven van de Amerikaanse elektriciteitsproductie naar zon- en windenergie en om kolen- en gascentrales te sluiten. De donatie van Bloomberg Philanthropies, bovenop de in 2019 toegezegde $ 500 miljoen, is volgens een officiële verklaring gericht om te stoppen met kolen en de schone energietransitie te versnellen naar 80% duurzame energieproductie. Doelstelling is om de “capaciteit van gascentrale te halveren en alle nieuwe gascentrales te blokkeren”.
Sommige experts stellen echter dat de miljoenen van Bloomberg, samen met de miljarden van de Biden-regering, de weg naar vernietiging plaveien. Veel mensen die de infrastructuur van de Amerikaanse elektriciteit bestuderen zeggen dat dit leidt tot een gevaarlijk pad. De transitie leidt tot destabilisatie van het Amerikaanse elektriciteitsnet waardoor transformatoren zouden kunnen beschadigen en resulteren in lange termijn stroomuitval. Dit stelt Steven Milloy, energie-expert, nieuwscommentator en uitgever van Junkscience.com.
Wat over het hoofd wordt gezien door het sluiten van de kolen- en gascentrales in Amerika, is dat het land mogelijk niet meer in staat zal zijn de lichten aan te houden. Noch de Biden-regering, noch de heer Bloomberg, heeft een kosten-baten analyse van hun plannen opgeleverd. Analisten suggereren daarom te kijken naar Duitsland en Texas om te zien wat er in het vat zit voor de toekomst gezien ze voorop lopen in de transitie naar wind en zon.
Duitsland heeft sinds 2002 honderden miljarden euro’s besteed aan de bouw van wind en zonfaciliteiten. Hierdoor verdubbelde de elektriciteitsproductiecapaciteit. Het aandeel van hernieuwbaar schoot omhoog van 10% naar 60%. De elektriciteitsproductie is echter vlak gebleven terwijl de elektriciteitskosten door het dak zijn gegaan. Wind en zon verhogen de productie niet proportioneel door een significant lagere ‘capaciteitsfactor’. Ofwel, het percentage dat de daadwerkelijk productie aangeeft ten opzichte van de gebouwde capaciteit.
De infographic van EIA toont het verschil in capaciteitsfactor. Voor wind en zon is deze respectievelijk ca. 35% en 25%, vergeleken met ca. 92% voor nucleair en 50% voor kolen en aardgas. Aangezien veel nutsbedrijven prioriteit geven aan het kopen van elektriciteit van wind- en zonproducenten in plaats van kolen- en gascentrales, liggen de capaciteitsfactoren voor wind en zon hoger dan als de vraag en het aanbod volledig door de markt zouden worden bepaald.
Voor alle miljarden die worden uitgegeven heeft de Duitse ‘Energiewende’ een in toenemende mate onbetrouwbaar elektriciteitssysteem opgeleverd tegen hogere kosten voor consumenten dan bijna elk ander ontwikkeld land. Het proces om kolen- en nucleaire centrales te sluiten heeft het land overgeleverd aan de willekeur van het weer en onvriendelijke buren, zoals Rusland. Ook is er een gevaarlijk tekort aan baseload elektriciteit die aangepast kan worden om tegemoet te komen aan de fluctuaties in de vraag.
Voordat de huidige trend van kolencentrale-sluitingen begon, draaiden westerse nutsbedrijven hun elektriciteitsproductiesystemen met een installed reserve marge van 20% bovenop de verwachte piekvraag. Zo waren ze verzekerd om altijd in de energiebehoefte van consumenten te kunnen voorzien. Deze marge garandeerde dat het elektriciteitsnet zou blijven functioneren, zelfs bij onverwachte gebeurtenissen zoals extreme winterkoude in Texas of een zomerse hittegolf in Californië.
De transitie naar hernieuwbaar erodeert momenteel de veiligheidsmarge. Duitsland had ooit 100 gigawatt aan betrouwbare, op- en afschakelbare capaciteit, bij een piekvraag van ongeveer 80 gigawatt (GW). Tegenwoordig is de deze capaciteit omlaag gebracht tot 80-85 GW.
Amerikaanse nutsbedrijven volgen in de voetsporen van Duitsland. Vergelijkbare resultaten zijn reeds zichtbaar. De Amerikaanse Energy Information Administration rapporteerde dat kolen- en aardgascentrales in 2023 goed zullen zijn voor 98% van de sluitingen. Amerikaanse nutsbedrijven hebben sinds 2015 een gemiddelde van 11 GW per jaar aan kolencapaciteit stopgezet.
De uitdaging voor het elektriciteitsnet als geheel is dat het aanbod altijd de vraag moet matchen. Als het systeem uit evenwicht raakt, kan substantiële schade ontstaan aan de hardware van het net. Dit kan leiden tot lange termijn stroomuitval. “Wind comes and goes, and you can’t operate off of something that’s an unpredictable source; you need an auxiliary source of power to balance it out”, zegt natuurkundige en burgervoorvechter John Droz. “Something like 99 percent of that balancing power is gas. When these people say wind, that is deceptive because there is no such thing as wind by itself. What they should be saying is a wind-plus-gas package.”
Wat veel Amerikaanse nutsbedrijven nu doen is het vergroten van hun wind- en zoncapaciteit, zonder betrouwbare back-up faciliteiten om deze te matchen. In plaats daarvan dumpen nutsbedrijven “any excess need for balancing onto the system”, in de hoop dat uit andere regio’s getrokken kan worden in geval van een tekort. In toenemende maken ze dus ook werkelijk gebruik van de noodreserve.
De winterstorm Uri in Texas van 2021 veroorzaakte honderden doden. Veel door onderkoeling doordat mensen hun woningen niet konden verwarmen vanwege de uitval van elektriciteit. Het elektriciteitsnet stond toen op omvallen. In dat geval zou het weken duren voordat de boel weer operationeel zou zijn geweest. Uiteindelijk waren de Texaanse netbeheerders in staat om emergency rolling black outs te implementeren en voldoende load af te schudden zodat het systeem op tijd weer in balans werd gebracht om een grotere catastrofe te voorkomen.
Experts waarschuwen echter dat het zo dicht op de marge draaien een erg gevaarlijk spel is om te spelen. In 2015 moest voormalig CIA-directeur James Woolsey getuigen wat met de Amerikaanse bevolking zou gebeuren als het elektriciteitsnet voor langere tijd zou uitvallen.
Ondanks dat risico is het overheidsbeleid gericht op het aandringen bij nutsbedrijven om sneller hun kolen- en gascentrales te sluiten. “All the incentives are for utilities to build more wind and solar”.
Prijs ICE Coal leverjaar 2024 (usd/t) – week cloud candle, log scale
“To remain compliant, producers across seven sectors, including steel and aluminum, that release over 26,000 tons of CO₂-annually have to verify their 2022 data by December this year.” Authored by Metal Miner via OilPrice.com
Emissierechten
Het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM), de CO2-belasting van de EU, krijgt kritiek van China en India. Zij stellen dat dit een nieuwe handelsbarrière is. Deze belasting houdt geen rekening met de verschillende ontwikkelingsfasen. China’s staalassociatie en de Indiase minister van handel hebben zich uitgesproken tegen de belasting. India suggereert dat het mogelijk een vergelijkbare binnenlands belasting zou kunnen implementeren om de groene energietransitie te financieren.
Beide landen nemen stappen om de potentiële impact van de EU-belasting te beperken. Zoals een verbeterde emissierapportage in China en het mogelijk aanvechten van deze belasting door India bij de Wereldhandels-organisatie (WTO).
Ondertussen geeft de EU aan dat het nieuwe schema past in het grotere plan nul emissies te bereiken in zes geoormerkte industrieën. Per 1 oktober moeten importeurs van grondstoffen in de EU, waaronder staal, de CO₂-uitstoot van hun producten rapporteren. Vanaf 2026 zijn deze importeurs ook onderhevig aan bepaalde tarieven. De EU richt zich op het instellen van de nieuwe belasting op landen met aanzienlijke carbon emissies. En hoewel het genoemde doel van de CO2-belasting gericht is op het gelijkschakelen van hun concurrenten elders, zal het de kosten van staal, aluminium en andere goederen opdrijven.
China’s standpunt op de nieuwe belasting blijft onveranderd. China spreekt zich al lange tijd uit tegen de CO₂-belasting van de EU. Begin november noemde de staalassociatie de belasting een nieuwe handelsbarrière. Reuters schrijft dat de China Iron & Steel Association (CISA) meer gesprekken met de EU wil hierover. Volgens een vertegenwoordigend orgaan houdt de nieuwe belasting geen rekening met de verschillende ontwikkelingsfasen in verschillende landen. Het zei ook dat de heffing tegen het principe ingaat van gemeenschappelijke, maar verschillende verantwoordelijkheden. Sommige analisten voorspellen dat de carbon tax de kosten van staalproducten met 4 tot 6% zou kunnen verhogen, zo niet meer. Dit zou voldoende zijn om de levensvatbaarheid van Chinese exporten in gevaar te brengen.
Ook India is het niet eens met de CO2-belasting. Net zoals haar buurland, gaat India niet akkoord met de nieuwe EU-belasting. Het land beweert dat de heffing haar export zal schaden. Piyush Goyal, minister van Handel en Industrie, zei recent dat de belasting slecht doordacht was. Daaraan voegde hij toe dat de EU hier snel achter zou komen en het idee volledig zou moeten laten vallen. Er hebben al vergaderingen plaatsgevonden tussen de diverse handelsorganen, fabrikanten en de overheid over de belasting. Net als China, wijst India erop dat de CBAM faalt in het toekennen van de verschillende waarden voor verschillende productiefasen die plaatsvinden in de afzonderlijke landen.
De Indiase minister zei ook dat de overheid een oplossing zou vinden, hoogstwaarschijnlijk een binnenlandse belasting, vergelijkbaar met die van de EU. Deze nieuwe inkomstenbron zou vervolgens gebruikt kunnen worden voor de groene energietransitie. Hij wees erop dat deze oplossing Indiase exportbedrijven indirect zou helpen bij het omlaag brengen van hun CO₂-voetafdruk als ze overgaan naar een schonere energieproductie. Uiteindelijk zou een CBAM overbodig zijn. Hoewel India piekert over een binnenlandse belasting, blijft China hinten op het instellen van vergelijkbare maatregelen van handelsbescherming om de belangen van haar eigen binnenlandse producenten veilig te stellen. Hoe dan ook, het nieuwe belastingregime zal uitmonden in een nieuwe periode van onzekerheid, frictie en risico’s in de sector.
India en China wisselen tussen proactieve en reactieve maatregelen. Beide landen hopen dat de EU de belasting zal heroverwegen en het plan mogelijk in z’n geheel in de prullenmand werpt. Op z’n minst hopen ze dat de EU een zorgvuldige heroverweging zal maken van de kosten en operationele uitdagingen voor de eindconsument door de wijziging van de importstructuur. India heeft zelfs gedreigd stappen te ondernemen via de Wereldhandelsorganisatie met betrekking tot de carbon tax.
Toch heeft China’s milieuministerie haar grote industriële vervuilers verzocht hun emissierapportage te verbeteren. Volgens Bloomberg was dit ter voorbereiding van de belasting. India blijft daarentegen de logica aanvechten van het beprijzen van CO₂ op eenzelfde niveau in India als in Europa. De overheid blijft echter hoopvol dat als ze lokaal kunnen heffen en deze opbrengst in de groene energietransitie stoppen, ze elk concurrentienadeel ten aanzien van de Indiase export naar Europa kunnen opheffen.
Prijs Emissierechten – Dec-23 contract EEX (eur/t) – week cloud candle, log scale
“A curb in the supply of the material originating from an important supplier that is China will increase its price and therefore the cost of production of batteries, particularly for non-Chinese producers.” – Carole Nakhle, CEO Crystol Energy
Hernieuwbaar
China’s beperking op de export van grafiet zou de wereldwijde productiekosten van batterijen kunnen opdrijven. Dit heeft direct gevolgen voor de EV-industrie, nu op een kritisch punt in de wereldwijde energietransitie. Amerika en andere landen reduceren hun afhankelijkheid van China’s zeldzame aardmineralen, alhoewel China nog steeds een dominante positie in het wereldwijde aanbod behoudt. Op lange termijn zouden de Chinese exportrestricties de ontwikkeling van alternatieve aanbodbronnen kunnen aanmoedigen waardoor de wereldwijde energiezekerheid en marktstabiliteit wordt vergroot.
China is jarenlang bezig geweest met het verwerven van een bijna-totale dominantie in een waslijst aan zeldzame aardmineralen die een vitale en groeiende rol spelen in schone energie-aanbodketens. Het land heeft eigenhandig haar binnenlandse rijkdom van deze belangrijke primaire materialen opgebouwd. Tegelijkertijd heeft het land door overnames haar invloed in grondstofrijke ontwikkelingslanden in Azië, Afrika en Latijns-Amerika uitgebreid. China limiteert de export van grafiet, een essentieel materiaal in EV-batterijen en andere industriële toepassingen. Dit besluit heeft grote implicaties voor de wereldwijde energiesector.
China was in haar eentje goed voor bijna 50% van de wereldwijde uitgaven in de hernieuwbare energiesector in 2022. Althans volgens cijfers van een BloombergNEF analyse eerder dit jaar. Het gaat om een bedrag van $ 546 miljard. Bijna 4x zoveel als wat Amerika spendeerde ($ 141 miljard) en 2,5 keer meer dan de EU heeft uitgegeven ($ 180 miljard). Zeldzame aardmineralen spelen een sleutelrol in deze uitgaven.
China bezit 34% van de zeldzame aardmetalen wereldwijd. Met 44 miljoen ton aan Rare Earth Oxide (ROE) equivalent in reserve. Het land was in 2022 goed voor 70% van de wereldwijde mijnproductie van zeldzame aardmineralen. Hiernaast vertegenwoordigt China ten minste 85% van de wereldwijde capaciteit om zeldzame aardmetalen te verwerken tot bewerkbare materialen. Dankzij deze buitenmaatse rol zijn wereldwijde markten gevaarlijk afhankelijk geworden van Chinese toeleveringsketens voor het halen van hun eigen energie- en klimaatdoelen.
Een grotere diversiteit betekent een grotere bestendigheid en duurzaamheid van de wereldwijde economie en meer globale energiezekerheid.
COMCAM – analyse op maat
Onze analyse geeft op hoofdlijnen een aantal ontwikkelingen aan die impact hebben op de energieprijzen. Een uitgebreidere analyse bieden we aan als losse dienst. Zo blijft u op de hoogte van alle relevante trends en ontwikkelingen in energie inkoop, de verwachte prijsontwikkelingen tot 3 jaar vooruit en alle relevante marktontwikkelingen op de energiebeurzen en wet- en regelgeving.
Op deze analyse rust auteursrecht van COMCAM. Teksten mogen niet worden overgenomen, gekopieerd, openbaar mogen worden gemaakt of verveelvoudigd worden, zonder expliciete toestemming van COMCAM. Ook bij citaten of gedeeltelijke overnames is dit niet toegestaan.
Volg ons op LinkedIn om op de hoogte te blijven van wat er speelt in de energiemarkt, de energietransitie & verduurzaming.